Bir demans hastasında bozulan becerileri göstermek modern tıp için kolay bir süreçtir. Oysa demans hastasında hangi becerilerin korunduğunu gösterebilme göz ardı ediliyor gibi görünmektedir. Bu nedenle bu yazımızda göz ardı edilen bir konu olan demansta müzik algısı ve müzik belleğinden bahsediyor olacağız.
Hayatımız boyunca beynimiz sürekli olarak kendini yeniden şekillendirir. Bu, beyindeki bağlantıların, çevremize ve edindiğimiz deneyimlere göre değiştiği anlamına gelir. Yaşlandıkça, beyindeki yapısal ve işlevsel değişiklikler azalır ve bu da işlevsel bir düşüşe neden olabilir. Bununla birlikte kimi zaman beyinde gerçekleşen olumsuz değişimler yaş normallerini aşacak bir hale gelebilir. Bu tür durumlarda beyni ve sonuç olarak düşünce ve davranışı etkileyebilecek durumlardan bir tanesi de demanstır.
Hafıza kaybı, en yaygın demans tipi olan Alzheimer demansının ana belirtisidir. Hastalığın erken bir belirtisi, son olayları veya konuşmaları hatırlamakta güçlük çekmektir. Alzheimer demansı nörodejeneratif (ilerleyici) bir hastalıktır, zamanla beynin daha fazla kısmı hastalıktan etkilenmeye başlamaktadır. Hastalık ilerledikçe birçok bilişsel beceride bozulmalar başladığı gibi hafıza bozukluğu da ilerlemeye devam eder ve kötüleşir, bu durum hayat işlevselliğini olumsuz yönde etkiler.
Buna karşılık araştırmalara göre müzik ile ilişkili bellekle bağlantılı önemli beyin bölgeleri hastalık tarafından nispeten zarar görmediği için müzik ile ilişkili anılar genellikle Alzheimer demansında korunur. Araştırmalar, şarkı dinlemenin veya söylemenin Alzheimer hastalığı veya diğer demans türleri olan kişiler için duygusal ve davranışsal faydalar sağlayabileceğini göstermektedir.
Müziğin Yaşlanan Beyin Üzerindeki Etkileri
Çalışma belleği beynin yaşlanmasından en çok etkilenen alanlardan biridir ve öğrenme ve problem çözme gibi zihinsel işlevler için kullanılan bir bellek alanıdır. Çalışma belleğini bir telefon numarasını yazmak için hatırda tutmaya çalışmak veya bir matematik problemini çözmek gibi işlevlerde kullanırız. Müziğin beyne olan etkilerine dair bir araştırma çalgı çalmanın ve aktif olarak müzik dinlemenin çalışma belleği aktivitesindeki yaşa bağlı düşüşü önleyebileceğini göstermiştir. Araştırmaya göre 62-78 yaş arasındaki sağlıklı yaşlı katılımcılar iki gruba ayrılmıştır: bir grup piyano dersleri alırken diğer grup aktif müzik dinleme derslerine katılmıştır. Aktif müzik dinleme müziği dinlerken çalgıları ve müziğin özelliklerini anlamaya çalışmayı içermektedir. Altı ay sonunda, her iki grubun da çalışma belleği aktivitelerinde artış gözlemlenmiştir.
Sonuç olarak gruplar arasında beyin bölgelerindeki değişiklikler bakımından bazı farklılıklar olsa da her iki grupta da beyin küçülmesi görülmüştür. Yani beynin yaşlanmasını tersine çevirmek mümkün değildir fakat müziğin bazı beyin bölgelerinin işlevlerinde koruyucu bir etkiye sahip olduğu söylenebilir.
Müziğin Demans Üstündeki Etkileri
Yukarıda sunduğumuz araştırma sağlıklı yaşlı bireylerde yapılması nedeniyle demans ve müzik ilişkisi konusundaki sorularımızı cevaplamakta yetersiz kalabilir. 2020 yılında yapılan bir meta-analiz çalışması 816 katılımcıyı içeren 8 çalışmayı incelemiş ve müziğin kullanıldığı rehabilitasyon yaklaşımlarının bilişsel beceriler üstünde olumlu sonuçları olduğunu göstermiştir. Araştırmacılar müzik dinlemek için seslerin, sözlerin ve ritimlerin algılanıp birleştirilmesi, duyulan müziğe yanıt verilmesi ve müzik dinlemenin dikkat gerektirmesi gibi sebeplerin demans hastası bireylerin beyinlerinin birçok kısmını çalıştırması sayesinde olumlu sonuçlar alınabildiği ifade etmişlerdir. Bununla birlikte aynı çalışmaya göre müziğin kullanıldığı rehabilitasyon yaklaşımları uzun süreçte demans kaynaklı depresyonu da azaltabilmektedir.
Demans Hastası Bireylerde Müziğin Yararına Kullanımı
Müzik, aynı zamanda endişe ve sıkıntıyı azaltarak da demans hastası bireyi destekler.
Buna ek olarak müzik, kişinin iletişim kurmakta güçlük çektiği sevdikleriyle bağlantı kurması için önemli bir aracı olabilir; bu durum bakım verenlerin de demans hastası bireylerle olan iletişimlerini kolaylaştırabilir.
Bilim, bize sanatın, özellikle de müziğin gücünden faydalanmamızı söylüyor. Eğer demans/Alzheimer hastası yakınınız varsa müziğin gücünden faydalanırken bunlara dikkat edebilirsiniz:
- Hastanızın tercihlerini düşünün ve dikkate alın. Ne tür müzikten hoşlanır? Hangi müzik hayatındaki mutlu zamanların anılarını çağrıştırır? Şarkı önermelerini veya çalma listeleri oluşturmalarını isteyerek ailenizi ve arkadaşlarınızı dâhil edin.
- Ruh halini ayarlayın. Hastanızı sakinleştirmek için hafif müzik çalın veya yatıştırıcı bir şarkı söyleyin. Hastanızın ruh halini yükseltmek istediğinizde ise daha hareketli veya daha hızlı tempolu müzik kullanın.
- Aşırı uyaran fazlalığından kaçının çünkü uyaran fazlalığı (örn. aynı anda hem televizyonun açık olması, hem dışarıdan trafik sesinin gelmesi, hem de evde birilerinin tartışıyor olması) demans hastası bireyler için kafa karıştırıcı olabilir. Müzik çalarken televizyonu ya da dışarıda gürültü varsa pencereyi kapatın. Hastanızın işitme yeteneğine göre müziğin sesini ayarlayın.
- Hastanın müzik ile hareket etmesini teşvik edin. Hastanızın müziği alkışlamasına veya ritme ayak uydurmasına yardım edin. Fiziksel sağlığı el veriyorsa hastanız ile dans edin.
- Birlikte şarkı söyleyin. Hastanız ile müzik eşliğinde şarkı söylemek ruh halini yükseltebilir ve hasta ile ilişkinizi geliştirebilir.
- Hastanızın tepkisine dikkat edin. Belirli şarkılardan hoşlanıyor gibi görünüyorsa onları sık sık çalın. Belirli bir şarkıya veya müzik türüne olumsuz tepki veriyorsa, başka bir müzik seçin.