Merhabalar. Bu yazımızda insan beynine dair kısa, genel ve anlaşılabilir bir yazı sunmak istedik. Öncelikle beynin tamamına dair bilgi sunacak, ardından beynimiz lobları olan frontal lob, temporal lob, parietal lob ve oksipital lobtan bahsediyor olacağız, iyi okumalar dileriz.
Beyin
Beyin yaklaşık bir yarım somun ekmek büyüklüğünde olan ve düşünce ve davranışlarımızı kontrol eden organa verdiğimiz isimdir. Beyin sinir hücresi denilen fazlasıyla özelleşmiş hücrelerin milyarlarcasının iç içe geçmesi ile oluşmuştur ve bu sinir hücreleri birbirleri ile devamlı olarak iletişim halindedir. Beynimiz ve omurgamızda 100 milyar kadar sinir hücresi olduğu düşünülmektedir. Bunun yanı sıra beynimizde sinir hücrelerine ek olarak beynimizin metobolizmasını düzenleyen glia isimli hücreler de bulunmaktadır.
Beynimiz iki hemisfere (yarımküre) ayrılmaktadır – sağ ve sol hemisfer. Sanılanın aksine hemisferlerimiz simetrik değildir. Hem uzmanlaştıkları fonksiyonlar hem de anatomik açıdan farklılık gösterirler. Bununla birlikte, bu uzmanlaşma görecelidir, çünkü birkaç istisna dışında, her iki hemisfer de her ne kadar temelde farklı şekillerde yapsalar da, tüm bilgi türlerinin çoğu iki hemisfer tarafından da işlenebilir.
Sol hemisfer daha çok dil fonksiyonunda uzmanlaşmıştır. Bunlar arasında, konuşma, konuşulanı anlama ve tekrar etme, okuma, yazma, sözlü düşünme yer alabilir. Bunun yanında hesap yapma, analiz muhakeme yeteneği ve motor kabiliyetler vardır.
Sağ hemisfer ise daha çok duyusal girdilerle ilgilidir. İşitsel ve görsel farkındalık, yaratıcı yetenekler ve mekânsal-zamansal farkındalık görevleri arasında yer alır.
Belirtmekte fayda var, her ne kadar bu ayrışmayı kabaca yapabiliyor olsak da beyin bundan çok daha kompleks bir varlık. Popüler yayınlarda ve medyada yer alan “sağ beyinli” “sol beyinli” gibi ifadeler gerçeği tam anlamı ile yansıtmamakta, beynin çalışma şeklini olduğundan çok daha fazla basitleştirmektedir.
Beynimizin hemisferleri vücudun zıt tarafından sorumludur. Sol hemisfer vücudumuzun sağ tarafından gelen bilgiyi işler ve sağ tarafındaki kaslarımıza bilgi gönderir. Sağ hemisfer de aynısını vücudumuzun sol tarafı için yapar.
Beynimizde, iki hemisferi birbirine bağlayan ve aralarındaki iletişimi sağlayan yapıya korpus kallosum adı verilir. Bu bölge 200 milyondan fazla sinir lifi içerir. Beyindeki alanlar işlevlerini tek başlarına gerçekleştirmezler. Önemli olan sinir lifleri ile diğer alanlarla kurdukları bağlantılardır. Bu bağlantılar sayesinde bilgi alırlar, bilgi yollarlar ve görevli oldukları işlevleri yerine getirebilirler.
Beynin Lobları ve Temel İşlevleri
- Frontal Lob
Frontal lobumuz beynimizin ön kısmında bulunmakta ve 5 ana bölümden oluşmaktadır. Bu bölümler, birincil motor korteks, premotor korteks, suplementer motor korteks, prefrontal korteks ve anterior singülat kortekstir.
Birincil motor korteksin görevi vücudun ters tarafındaki motor fonksiyonları kontrol etmektir. Aynı zamanda hareketin yönünü ve gücünü de kontrol eder.
Premotor korteks, suplementer motor korteks birlikte motor hareketlerin belirlenmesi, planlanması ve organize edilmesinden sorumludur.
Prefrontal korteks, bilişsel fonksiyonlarımızın ve davranışlarımızın büyük bir kısmından sorumludur. Yürütücü işlevler (planlama, baskılama, organizasyon, zaman yönetimi vb.), hafıza ve dikkat görevli olduğu fonksiyonlar arasındadır.
Anterior singülat korteksin görevleri arasında motivasyon, karar verme, öğrenme, hataları ve çatışmaları gözlemleme ve maliyet-kazanç analizi yer alır.
- Temporal Lob
Temporal lob beynimizde frontal ve parietal lobların altında kalır. Diğer loblarla kurduğu bağlantılar sayesinde işitsel-görsel algı ve bellek ile ilgili görevleri de yerine getirmektedir. Temporal loba ait önemli kısımların görevlerini şu şekilde sıralayabiliriz:
Superior temporal girus (birincil işitsel korteks olarak da bilinir) işitsel bilgilerin işlenmesinde,
Orta temporal girüs diğer bölgelerle kurduğu bağlantılarla konuşmayı kavrama ve anlamsal hafızayla,
İnferior temporal girüs görsel bilgilerin işlenmesinde (özellikle objelere ait ve mekânsal bilgiler),
Amigdala duygularımızla,
Hippokampüs hafızayla görevlidir.
Bunların yanısıra konuşmayı kavramadan sorumlu Wernicke alanı ve yüz algısı becerisinden sorumlu fusiform yüz bölgesinin belli bir kısmı da temporal lobda bulunur. Temporal lob, tek başına değil ancak kurduğu bağlantılar sayesinde bu fonksiyonları gerçekleştirebilse de, bu fonksiyonların büyük bir kısmı temporal lobda gerçekleştiği için bu bölgenin sorumlu olduğu görevler olarak değerlendirilirler.
- Parietal Lob
Parietal lobun 2 ana görevi vardır. Bunlar; duyumsama ve algılama ve görsel korteks ile iş birliğiyle duyusal bilgilerin bütünleştirilmesi ve yorumlanmasıdır. Vücudun farklı yerlerinden ya da faklı duyularımızdan gelen duyusal bilgileri birleştirir ve tek bir bütün algı (biliş) haline getirir.
Genel olarak, parietal lob dokunma hissi (ağrı, sıcaklık vb.), bilgileri işleme, mekansal yönelim, motor hareketlerin koordinasyonu, görsel bilgileri algılama, konuşma, okuma, yazma ve matematiksel hesap yapma gibi işlevlerden sorumludur.
Parietal lob lob, işlevsel olarak 2 ana bölgeye ayırılabilir:
Birincil Somatosensoriyel Alan: Bu bölge, sıcaklık, ağrı, titreşim, propriyosepsiyon ve ince dokunuş gibi duyu organlarımıza bağlı olmaksızın, vücudun herhangi bir yerinde meydana gelebilecek duyusal bilgileri alır. Vücudun bölümleri nörolojik olarak bu alanda haritalandırılmıştır. Somatosensori alanda vücuttaki her bir bölgenin ayrı bir alanı vardır.
Parietal Assosiyasyon Korteksi: Çağrışım korteksi, hareketlerin planlanmasında, mekânsal muhakemede ve dikkat gibi fonksiyonlarda önemli bir rol oynar.
- Oksipital Lob
Beynimizin arka kısmında yer alan oksipital lob, 4 lobdan en küçük olanıdır. Oksipital lobun ana görevi görsel işlemedir. Gözlerimizden gelen görsel bilgiler oksipital lobda işlenir. Görsel-mekânsal işlemler, mesafe ve derinlik algısı, renkleri algılama, nesneleri ve yüzleri tabıma ve hatıraların oluşumu bu lobun görevleri arasında yer alır. Oksipital lob zarar gördüğünde bu çeşitli görsel bozukluklara sebep olabilir.
Birincil ve ikincil görsel korteksler oksipital lobda yer alır. Birincil görsel korteks elindeki bilgileri iki ana nöron ağı ile beynin diğer bölgelerine iletir: dorsal (dışsal) yolak ve ventral (içsel) yolak.
Dorsal yolak, nesnelerin birbirine göre olan konumlarını ve bireyin nesneye olan konumunu algılamamızı sağlar. Bu yolak ile oksipital lobdan çıkan bilgiler parietal loba gönderilir.
Ventral yolak, nesneleri tanımamızı sağlar. Bu yolak ile oksipital lobdan çıkan bilgiler temporal loba gönderilir.
*Bu yazı Stajyer Psikolog Ozan Tepe tarafından kaleme alınmıştır.